Theo thông lệ hằng năm, ngày 23 tháng Chạp, người dân Việt Nam lại chuẩn bị mâm cơm cúng tiễn ông Táo về trời với nhiều tên gọi khác nhau Tết Táo quân, Tết ông Công. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết Ông Công ông Táo là ai, còn bà Táo cai quản việc gì?
Theo TS.Trần Hữu Sơn - Phó Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam cho biết, trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, Táo Quân có nguồn gốc từ 3 vị thần: Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Trung Quốc nhưng được Việt hóa thành huyền tích "2 ông 1 bà" - vị thần Đất, vị thần Nhà, vị thần Bếp núc.
Nguồn gốc ông Công ông Táo bắt nguồn từ vùng Bách Việt. Theo tích xưa kể lại rằng:
Thuở ấy, Thị Nhi có chồng là Trọng Cao. Tuy ăn ở mặn nồng tha thiết với nhau, nhưng mãi không có con. Vì vậy, dần dà Trọng Cao hay kiếm chuyện xô xát dằn vặt vợ.
Một hôm, chỉ vì một chuyện nhỏ, Cao gây thành chuyện lớn, đánh Thị Nhi và đuổi đi. Nhi bỏ nhà, lang thang đến một xứ khác và sau đó gặp Phạm Lang. Phải lòng nhau, 2 người kết thành vợ chồng. Phần Trọng Cao, sau khi nguôi giận thì quá ân hận, nhưng vợ đã bỏ đi xa rồi. Day dứt và nhớ quay quắt, Cao lên đường tìm kiếm vợ.
Ngày này qua tháng nọ, tìm mãi, hết gạo hết tiền, Cao phải làm kẻ ăn xin dọc đường. Tình cờ, Trọng Cao tìm xin ăn đúng nhà của Nhi, nhằm lúc Phạm Lang đi vắng. Nhi sớm nhận ra người hành khất đúng là người chồng cũ. Nàng mời vào nhà, nấu cơm mời Cao. Đúng lúc đó, Phạm Lang trở về. Nhi sợ chồng nghi oan, nên giấu Cao dưới đống rạ sau vườn.
Chẳng may, đêm ấy, Phạm Lang nổi lửa đốt đống rạ để lấy tro bón ruộng. Trọng Cao không dám chui ra nên bị chết thiêu. Thị Nhi trong nhà chạy ra thấy Trọng Cao đã chết bởi sự sắp đặt của mình nên nhào vào đống rơm đang cháy để chết theo.Phạm Lang gặp tình cảnh quá bất ngờ, thấy vợ chết không biết tính sao, liền nhảy vào đống rơm đang cháy để chết theo vợ. Cả 3 đều chết trong đám lửa.
Thượng đế thương tình thấy 3 người sống có nghĩa có tình nên phong cho làm vua bếp hay còn gọi là Định phúc Táo Quân và giao cho người chồng mới là Thổ Công trông coi việc trong bếp (ông Công), người chồng cũ là Thổ Địa (ông Táo) trông coi việc trong nhà, còn người vợ là Thổ Kỳ trông coi việc chợ búa.
Táo Quân có vai trò ngăn chặn xâm phạm của ma quỷ vào thổ cư, giữ bình yên cho mọi người trong nhà.
Theo PGS.TS Phạm Ngọc Trung - nguyên Trưởng khoa Văn hóa và Phát triển, học viện Báo chí và Tuyên truyền, sau khi cúng ông Công ông Táo xong ở vùng nông thôn Bắc Bộ, gia chủ thường lấy vôi bột rắc và vẽ thành hình cung, tên ở cửa ngõ xung quanh nhà.
Gia đình nào cũng làm vậy để thay ông Công ông Táo trấn ải vùng đất của họ trong 7 ngày Táo quân vắng mặt.
Sau đó, các gia đình sẽ dọn dẹp, tẩy uế bàn thờ. Bởi cuối năm, bất kỳ gia đình nào cũng hạ bát hương xuống để làm việc bao sái bàn thờ (dọn dẹp bàn thờ). Nhưng việc làm này cũng cần chọn người cẩn thận, tỉ mỉ để tránh va đập.
"Thông thường sau khi cúng ông Công ông Táo xong chủ nhà sẽ xin phép sửa sang lại bàn thờ đón Tết. Vì trong một năm, ban thờ có thể bị bụi, bẩn. Các gia đình có thể tháo ban thờ để lau rửa. Dụng cụ để lau rửa ban thờ phải là khăn sạch, nước sạch. Bàn thờ gia tiên sạch sẽ là thể hiện lòng thành kính với tổ tiên và mong muốn một năm mới an lành", PGS.TS Phạm Ngọc Trung chia sẻ.
Đức Hòa (tổng hợp)