Theo Livescience, nhiều xác ướp ở Ai Cập được đính kèm những bức chân dung sống động như thật với đôi mắt có hồn, mái tóc được tạo kiểu và đồ trang sức hết sức tinh xảo của người quá cố. Trong vài thế kỷ qua, các nhà khảo cổ đã khai quật được hơn 1.000 bức tranh xác ướp này, phần lớn từ thành phố Fayum, do đó nhiều người gọi đây là "Chân dung Fayum".
Những bức chân dung đầy mê hoặc, được bảo tồn tốt vẫn có sức thu hút đối với công chúa. Allard Pierson - một bảo tàng khảo cổ học nổi tiếng ở Amsterdam, Hà Lan hiện trưng bày gần 40 bức chân dung Fayum trong triển lãm "Face to Face: The People Behind Mummy Portraits". Triển lãm được khai mạc vào ngày 6/10 và kéo dài đến ngày 25/2/2024.
Các bức chân dung, được tạo ra trong thời kỳ La Mã của Ai Cập (30 TCN đến 395 SCN), thường mô tả các cá nhân có nguồn gốc châu Âu, những người đã chuyển đến khu vực này sau sự cai trị của Alexander Đại đế, triều đại Ptolemaic tiếp theo (305 đến 30 TCN) do một trong những vị tướng của ông lãnh đạo và thời kỳ La Mã, khi đế quốc biến Ai Cập thành một tỉnh.
"Các bức chân dung thường được vẽ trên các tấm gỗ với hai góc phía trên bị cắt đi để có thể dễ dàng nhét vào băng quấn của xác ướp", Ben van den Bercken - người phụ trách Bộ sưu tập Ai Cập cổ đại và Sudan tại Allard Pierson, nói với Live Science.
Dưới đây là 12 bức chân dung, mỗi bức đều hé lộ những gợi ý về người đã khuất và nền văn hóa của họ.
1. Chân dung Amonius
Bức "chân dung Ammonius" được phục hồi cho thấy chúng được vẽ trên vải lanh vào khoảng giữa năm 225 và 250 sau Công Nguyên. Trong ảnh là một chàng trai trẻ cầm một chiếc cốc trong một tay và tay còn lại cầm một bó hoa. Theo cuốn sách "Chân dung xác ướp trong Bảo tàng J. Paul Getty " (Nhà xuất bản Đại học Oxford, 1982), nghệ sĩ đã tạo cho Ammonius một số nét đặc biệt, bao gồm đôi môi lớn, đôi tai nổi bật, bọng mắt và những ngón tay cong kỳ lạ.
2. Bông tai ngọc trai
Bức chân dung này được vẽ trên gỗ từ năm 150 đến năm 200 sau Công nguyên. Trong ảnh là một phụ nữ trẻ với đôi mắt nai màu nâu, chiếc mũi thon và lông mày dày. Van den Bercken cho biết, ngọc trai, giống như những chiếc cô đeo, là một trong những loại khuyên tai "phổ biến nhất" trong các bức chân dung của Fayum. Ông lưu ý rằng đồ trang sức và kiểu tóc có thể giúp các nhà nghiên cứu xác định niên đại của các bức chân dung. Ví dụ, kiểu tóc của phụ nữ có thể "rất phức tạp" và thường phản ánh thời trang và xu hướng từ chính Rome, "chủ yếu từ nữ hoàng", ông nói.
Tuy nhiên, vấn đề là thời trang của La Mã đến được Ai Cập phải mất bao lâu. Trong một số trường hợp, “thứ gì đó thời thượng ở Ai Cập có thể đã lỗi thời ở Rome” - Van den Bercken nói.
3. Người đàn ông có râu
Bức chân dung được vẽ trên gỗ vào khoảng giữa năm 175 và 225 sau Công nguyên. Trong ảnh là một người đàn ông có râu, tóc xoăn, mặc đồ trắng. Bộ râu của người đàn ông này có thể bắt chước kiểu râu của hoàng đế La Mã Marcus Aurelius (trị vì từ 161 đến 180).
4. Trang sức sang trọng
Bức chân dung này được vẽ trên gỗ vào khoảng giữa năm 175 và 200 sau Công nguyên. Trong tranh là một người phụ nữ tóc đen đeo một chiếc vòng cổ và hoa tai cùng màu. Tuy nhiên, cũng như những bức chân dung khác của Fayum, các nhà nghiên cứu không rõ liệu nó vẽ người đã khuất khi họ còn trẻ hay vào khoảng thời gian qua đời.
Trong một số trường hợp, các bức chân dung có thời điểm vẽ khá chính xác, theo một nghiên cứu năm 2020 trên tạp chí PLOS One. Một nhóm đã chụp CT (chụp cắt lớp điện toán) xác ướp của một cậu bé từ Ai Cập thời La Mã, tái tạo lại khuôn mặt của cậu bé bằng kỹ thuật số và sau đó so sánh việc tái tạo với bức chân dung của cậu bé. Theo một phân tích, bức chân dung khiến đứa trẻ trông trẻ hơn 3 hoặc 4 tuổi nhưng lại rất nổi bật.
5. Đôi mắt sống động
Bức chân dung nam giới này được vẽ vào khoảng năm 250 sau Công nguyên trên gỗ vôi, được Henry Salt, phó lãnh sự Anh ở Ai Cập mua vào đầu những năm 1800. Bức chân dung trở thành một trong những bức chân dung Fayum sớm nhất được tìm thấy trong thời hiện đại, theo "Chân dung xác ướp ở thời kỳ cổ đại". Bảo tàng J. Paul Getty”
Ghi chép sớm nhất về một bức chân dung Fayum được thu thập có từ năm 1615, khi một nhóm các bức tranh được nhà quý tộc La Mã Pietro della Valle mang từ Saqqara, Ai Cập đến châu Âu.
6. Cô gái với vòng hoa vàng
Bức chân dung này được vẽ trên gỗ từ năm 120 đến năm 130 sau Công Nguyên. Trong ảnh là một cô gái trẻ đeo một chiếc vòng cổ bằng ngọc trai và một vòng hoa vàng trên tóc. Van den Bercken nói: “Vòng hoa này là dấu hiệu cho thấy cô ấy đã 'vượt qua' cái chết”.
7. Người đàn ông với vòng hoa vàng
Phụ nữ không phải là những người duy nhất được vẽ vòng hoa bằng vàng trên đầu. Bức chân dung này được vẽ trên gỗ vào khoảng giữa năm 150 và 200 sau Công nguyên. Trong ảnh dễ dàng một người đàn ông có râu đang đeo vòng nguyệt quế vàng của riêng mình.
8. Chân dung thực tế
Bức chân dung này được vẽ vào khoảng năm 150 sau Công nguyên, vẽ một người đàn ông mặc đồ trắng và đeo vòng hoa bằng vàng. Theo Allard Pierson, những hình ảnh hấp dẫn của những bức chân dung Fayum đã truyền cảm hứng cho các nghệ sĩ vẽ các biểu tượng vào cuối Đế chế Byzantine, cũng như các nghệ sĩ vào cuối thế kỷ 19 và 20. Ngày nay, phong cách này được coi là một trong những ví dụ sớm nhất được biết đến về chân dung vẽ thực tế.
9. Người đàn ông tóc xoăn
Bộ râu của người đàn ông này đã giúp các nhà nghiên cứu xác định chân dung của ông có niên đại từ thời Hoàng đế Marcus Aurelius. Giống như những bức chân dung khác, người đàn ông được vẽ ở đây có thể có nguồn gốc từ châu Âu. Nhiều người Hy Lạp và La Mã sống ở Ai Cập, đầu tiên là trong triều đại Ptolemaic, bắt đầu khi một trong những vị tướng của Alexander Đại đế tiếp quản khu vực, và sau đó là khi La Mã biến Ai Cập thành một tỉnh sau cái chết của Cleopatra VII.
10. Mắt và lông mi
Bức chân dung này được vẽ trên gỗ vào khoảng năm 300 đến 400 sau Công nguyên, vẽ một người phụ nữ đeo khuyên tai ngọc trai. Van den Bercken nói: “Rất nhiều chi tiết đã được đưa vào bố cục như mắt và lông mi. Một số manh mối gợi ý rằng những người đã khuất thuộc tầng lớp trung lưu hoặc thượng lưu, bao gồm cả việc nhiều người đeo đồ trang sức trang trí công phu đều nằm trong những bức chân dung này. Ngoài ra, các cá nhân hoặc gia đình của họ phải trả tiền cho một nghệ sĩ để vẽ bức chân dung. Van den Bercken cho biết thêm: “Những người đặt hàng chắc chắn phải có nguồn tài chính dồi dào để thực hiện việc này.”
11. Vòng cổ lạ mắt
Bức chân dung của người phụ nữ này được vẽ vào khoảng giữa năm 160 và 190 sau Công Nguyên. Phần lớn các bức chân dung Fayum được biết đến được tìm thấy vào những năm 1800. Nhưng vào năm 2022, các nhà khảo cổ học thông báo rằng họ đã phát hiện thêm nhiều bức chân dung khác tại một nghĩa trang ở thành phố cổ Philadelphia ở Ai Cập.
12. Người phụ nữ có đôi mắt sáng
Bức chân dung này được vẽ trên gỗ từ năm 170 đến năm 200 sau Công nguyên, được tìm thấy ở Ai Cập vào những năm 1880, theo "Chân dung xác ướp trong Bảo tàng J. Paul Getty". Người phụ nữ đeo bông tai ngọc trai, vòng cổ, áo dài màu hồng nóng và clavi đen hoặc các dải trang trí dọc. Mái tóc xoăn của cô được búi thành búi.