Người Maya cổ đại tin rằng các hang động chính là những con đường dẫn đến "thế giới ngầm", một điểm dừng chân trên hành trình lên thiên đàng.
Đây là phần tiếp theo của Alma Guillermoprieto, phóng viên National Geographic, mời độc giả theo dõi:
Vị thần bảo trợ nông nghiệp của người Maya
Xung quanh chúng tôi là những cánh đồng lúa đang phải chờ đợi những cơn mưa quá lâu, nhưng Luis Un Ken, một rất lạc quan chỉ mỉm cười và nói: "Hôm trước có một cơn mưa. Thần Chaak đang di chuyển".
Đối với những người như Un Ken, những vị thần xa xưa vẫn còn tồn tại, và Chaak - vị thần cai trị các hang động và cenote là một trong những vị thần quan trọng nhất.
Vì lợi ích của sự sống, từ trên bầu trời ngài đổ nước mà ngài cất giữ trong chiếc lọ bằng đất nung trong các hang động. Mỗi sấm sét là một hành động riêng biệt của thần Chaak, phá vỡ một cái lọ và để cho nước mưa chảy xuống.
Người Maya tin rằng mỗi vị thần là một thực thể riêng biệt. Có hàng chục vị thần sống xen kẽ trong 13 thế giới ở trên và 9 thế giới khác bên dưới.
Cùng nhau, họ lấp đầy cuộc sống của người Maya với những giấc mơ và những cơn ác mộng; một lịch chính xác về thời gian nông nghiệp, và các nghi lễ. Chaak đã di chuyển, như Un Ken nói, và điều đó có nghĩa là mùa trồng trọt sẽ sớm đến.
Sự vắng mặt của Chaak có thể là nguyên nhân gây ra những thảm họa ở Yucatán. Nước mưa thấm qua núi đá vôi, chảy xuống mạch nước ngầm, và kết quả là không hề có sông hay suối chảy qua vùng đất này. Chỉ có những cenote - những hố chứa nước ngầm.
Một cenote của người Maya ở làng Yaxuná.
Từ trên không, người ta thấy một rừng cây rậm rạp. Tuy nhiên, dưới mặt đất, rừng nhiệt đới rất mỏng - những cái cây mỏng manh với bộ rễ thích nghi với vùng đất đá vôi. Bất cứ nơi nào đủ rộng, người Maya sẽ trồng ngô kết hợp với đậu và bí tạo thành nguồn protein cơ bản của họ.
Tuy nhiên, ngô là cây trồng đói, nó hút rất nhiều chất dinh dưỡng từ đất. Hàng ngàn năm qua, những người nông dân đã canh tác các cánh đồng nhỏ bằng cách đốt một loại cây khác nhau mỗi năm để trồng ngô. Chúng ta gọi đây là nạn phá rừng, nhưng với người Maya, nó có nghĩa là sinh tồn.
Nước dùng cho các cánh đồng được lấy từ những cenote, đó là nơi thần Chaak đi vào. Tuy nhiên, chỉ có những cơn mưa theo mùa mới có thể làm cho ngô phát triển, và chúng cần đến một sự chính xác tuyệt đối:
Không có mưa vào mùa đông, do đó các cánh đồng và rừng sẽ bị khô cháy cho đến tháng 3; một số cơn mưa đầu tháng 5 sẽ làm mềm đất trồng; sau đó những cơn mưa nhẹ sẽ cho phép các hạt giống ngô nảy mầm; cuối cùng rất nhiều mưa sẽ giúp vỗ béo các hạt ngô trưởng thành.
Tại bất cứ thời điểm nào trong chu kỳ này, nếu không có mưa đồng nghĩa là một khẩu phần thức ăn nhỏ hơn cho một gia đình Maya.
Một câu hỏi khảo cổ học đến giờ vẫn chưa được giải đáp là tại sao các thành phố Yucatán của người Maya lại sụp đổ từng cái một. Tuy nhiên, điều kỳ diệu là chúng đã từng sống sót trong một môi trường khắc nghiệt như thế này.
Người Maya không chỉ sống sót mà thậm chí còn rất thịnh vượng - đôi khi gặt hái một vụ thu hoạch dồi dào. Tuy nhiên, đôi khi, như Guillermo de Anda tin rằng đã xảy ra ở giếng Holtún - những lễ hiến tế khi một đợi hạn hán kéo dài.
Những hộp sọ được tìm thấy trong lòng cenote Las Calaveras - gần Tulum. Cho tới 30 năm trước, người Maya vẫn lấy nước ở đây để uống.
Với dân số ước tính lên đến hàng triệu vào hàng ngàn năm trước, người Maya phía bắc đã xây dựng rất nhiều thành phố - xung quanh một cenote. Người ta bắt đầu nghĩ rằng khu rừng Yucatán chính là một di tích khảo cổ khổng lồ. Bất cứ ai cũng có thể đang dẫm lên một đống đổ nát hoang sơ.
Hang động linh thiêng
Thực tế, một ngày sau ngày mặt trời lên đỉnh ở Yucatán, tôi đã lê bước xuống một con đường xen kẽ giữa rẫy và rừng, cách Chichen Itzá vài cây số với nhà khảo cổ và thám hiểm hang động Donald Slater. Ông gật đầu về phía bên phải và nói: "Nó đây rồi". Cái gì? Tôi nhìn quanh và thấy những cánh đồng ngô ở bên trái và rừng ở bên phải.
"Ở đó", Slater khăng khăng. Chỉ toàn cây. Tuy nhiên, thật bất ngờ, đằng sau những gì trông giống như một khu rừng rậm, là một ngọn đồi dốc đứng. Tất nhiên không có bất cứ đồi dốc nào ở đây cả. Chỉ có những kim tự tháp. Đây là một kim tự tháp đặc biệt cao. Đối diện với góc phía tây nam của nó là một hang động rất lớn.
Người Maya cổ đại tin rằng các hang động chính là những con đường dẫn đến thế giới ngầm, một điểm dừng chân trên hành trình lên thiên đàng.
Đối với người Maya, hang động là cái miệng, hàm răng của một vị thần hay một trong những nơi ở của Chaak. Tại đây, người ta đã tìm thấy nhiều dấu tay kỳ lạ, xương người và các đồ gốm.
Slater đã hy vọng sẽ tìm kiếm được bằng chứng cho giả thuyết của mình rằng hang động này là một địa điểm quan sát linh thiêng để chào đón sự xuất hiện của mặt trời vào ngày đỉnh cao của nó, và kim tự tháp này - đã được biết đến nhưng chưa bao giờ được khám phá đầy đủ - được xây dựng hoặc ít nhất được định hướng dựa vào hang động.
Trước chuyến thăm của chúng tôi, Slater đã nhờ một nhóm nông dân Maya dọn dẹp rừng cây che phủ mặt phía tây của kiến trúc để mọi người có thể quan sát rõ ràng hơn khi mặt trời lên thiên đỉnh.
Tại miệng của hang động, Slater đã chỉ ra phần còn lại của một cầu thang thô sơ hàng thế kỷ trước, có lẽ để các pháp sư có thể vào đây. Slater phỏng đoán rằng các linh mục đã trải qua một đêm nhảy múa và tụng kinh với tiếng trống và tiếng sáo để ca ngợi thần mặt trời đã đi lên thiên đỉnh một lần nữa, và kéo theo đó là những cơn mưa.
Những dấu tay rải rác (một số là của trẻ em) được đánh dấu trên các bức tường của một hang động linh thiêng.
Khi chúng tôi đứng quan sát ở nơi những linh mục Maya đã từng đứng, toàn bộ kim tự tháp lờ mờ trước mắt. Chúng tôi chờ đợi. Lúc 8h07 phút sáng, một quả cầu màu cam, sáng rực nhô lên từ phía sau của kim tự tháp, xuất hiện và dừng lại chừng một đến hai giây, và sau đó lên đến đỉnh và lấp đầy hang động bằng ánh sáng rực rỡ của nó.
Đối với người Maya, các kim tự tháp ở Yucatán - liên kết với mặt trời vào ngày xuân phân và ngày mặt trời lên thiên đỉnh, không phải là những khối đá vô tri mà là những người canh giữ thời gian. Và sự tương tác của mặt trời và vùng nước linh thiêng của Chaak là điệu nhảy của cuộc sống mang lại niềm hy vọng cho những cánh đồng ngô của người Maya.