Úc không chỉ là lục địa nhỏ nhất mà còn là hòn đảo lớn nhất Trái đất. Nhưng vùng đất Down Under không phải lúc nào cũng bị cô lập; nó từng là một phần của siêu lục địa lớn hơn. Vậy Úc tự mình trở thành lục địa từ khi nào?
Úc có chiều dài khoảng 2.300 dặm (3.700 km) từ bắc tới nam và 2.485 dặm (4.000 km) từ đông sang tây. Theo một nghiên cứu năm 2014, trong phạm vi 2,97 triệu dặm vuông (7,69 triệu km vuông), Úc là quê hương của vật liệu có nguồn gốc trên mặt đất lâu đời nhất được biết đến trên Trái đất: các tinh thể zircon từ vùng Jack Hills phía tây nước Úc có niên đại khoảng 4,4 tỷ năm trước (theo tạp chí Khoa học địa chất tự nhiên).
Alan Collins, nhà địa chất tại Đại học Adelaide ở Úc, nói với Live Science: Phần cổ nhất của Úc là ba khối đá có kích thước lục địa được gọi là các nền cổ: các nền Bắc, Nam và Tây Úc. Phần phía đông trẻ hơn của Úc được tạo thành từ đá hình thành ở rìa các khu vực cũ hơn của lục địa trong 500 triệu năm qua.
Úc từng là một phần của vùng đất rộng lớn hơn nhiều được gọi là Gondwana, bao gồm cả châu Phi, Nam Mỹ, Nam Cực, Ấn Độ và Madagascar ngày nay. Theo Đại học Monash, Gondwana từng là một phần của siêu lục địa Pangaea, nơi nó đã tách ra khoảng 200 triệu năm trước.
Collins cho biết Gondwana bắt đầu phân mảnh khoảng 180 triệu năm trước. Theo Đại học Tự do Berlin, nửa phía đông của nó – bao gồm Úc, Nam Cực, Ấn Độ và Madagascar – tách ra khỏi nửa phía tây, bao gồm Châu Phi và Nam Mỹ.
Collins giải thích, Gondwana bị vỡ do lớp vỏ đại dương bị hút chìm hoặc trượt xuống dưới rìa phía nam và phía đông châu Á, rơi xuống lòng Trái đất sâu. Ông nói, lớp vỏ đại dương này kéo theo phần còn lại của mảng kiến tạo và rìa phía bắc của Gondwana nằm ở đầu bên kia của mảng kiến tạo này.
Ngược lại, Đông Gondwana ngày càng mất đi nhiều phần theo thời gian. Patrice Rey, nhà địa chất tại Đại học Sydney, nói với Live Science: “Cùng với nhau như một khối duy nhất, Úc và Nam Cực đã tách khỏi Gondwana khoảng 135 triệu trước”.
Khối này tách ra khỏi Gondwana vì một mảng kiến tạo ở phía đông đã chìm xuống bên dưới. Rey cho biết: “Vùng hút chìm này tạo điều kiện cho chuyển động về phía đông của khối Australia-Nam Cực cách xa Gondwana”.
New Zealand cũng từng là một phần của khối ly khai này. Tuy nhiên, khoảng 100 triệu năm trước, vùng đất rộng lớn hiện nay bao gồm New Zealand - lục địa ngập nước phần lớn được gọi là Zealandia - đã tách ra khỏi khu vực ngày nay là miền đông Australia một phần do hoạt động núi lửa lớn.
Rey cho biết, Australia cuối cùng đã tách khỏi Nam Cực để tự trở thành lục địa khoảng 35 triệu năm trước, khi Nam Cực trôi dạt về phía bắc. Sự kiện này đã tạo ra Nam Đại Dương hiện bao quanh Nam Cực, Collins nói.
Úc vẫn đang di chuyển. Trôi dạt với tốc độ khoảng 2,75 inch (7 cm) mỗi năm, Australia là mảng kiến tạo chuyển động nhanh nhất hành tinh, các nhà khoa học Australia Chris Rizos và Donald Grant đã viết trong một bài viết năm 2017 trên The Conversation.
Collins nói: “Úc đang di chuyển khá nhanh về phía bắc – nhanh như móng tay của bạn dài ra”.
Collins cho biết thêm, trong khoảng 20 triệu đến 30 triệu năm nữa, Australia “có khả năng sẽ vượt qua Đông Á”. Một khi Úc va chạm với châu Á, thời kỳ lục địa của nước này sẽ chấm dứt.