Chuyện tình của Trần Thái Tông và hoàng hậu Lý Chiêu Hoàng cùng những sự kiện xảy ra trong cuộc đời hoàng đế đến nay vẫn là đề tài hấp dẫn với hậu thế.
Chuyện tình "ngược tâm" của 2 vua Lý - Trần
Để nói về chuyện tình đẫm lệ giữa vua Trần Thái Tông và Trần Cảnh thì phải quay lại tìm hiểu về xuất thân của 2 người. Theo Đại Việt sử ký toàn thư, Lý Chiêu Hoàng (Chiêu Thánh) sinh năm Mậu Dần (1218), là con gái vua Lý Huệ Tông và hoàng hậu Trần Thị Dung. Vào thời điểm Lý Chiêu Hoàng ra đời, nhà Lý đã đến kỳ suy tàn.
Tháng 10/1224, Điện tiền chỉ huy sứ Trần Thủ Độ (anh họ Trần Thị Dung), người nắm quyền lực lớn nhất trong triều lúc bấy giờ đã ép vua xuống chiếu lập Chiêu Thánh làm Hoàng Thái tử. Lý Chiêu Hoàng lên ngôi vua năm 7 tuổi, trở thành vị nữ đế đầu tiên, cuối cùng và cũng là duy nhất của Đại Việt.
Lúc này, Trần Thủ Độ đã lên kế hoạch để giành vương quyền về cho họ Trần. Ông đã đưa cháu họ là Trần Cảnh, 8 tuổi vào cung làm Chánh thủ, hầu hạ Lý Chiêu Hoàng.
Sau khi để 2 đứa trẻ làm bạn với nhau, Trần Thủ Độ loan tin nữ hoàng đã có chồng và dựng lên cuộc hôn nhân giữa Trần Cảnh với Lý Chiêu Hoàng. Vào năm 1225, Trần Thủ Độ đã dàn xếp để Lý Chiêu Hoàng xuống chiếu nhường ngôi cho chồng. Ngày 21/10/1225, Trần Cảnh lên ngôi hoàng đế. Từ đây, Lý Chiêu Hoàng bị giáng xuống làm hậu, trở thành tội đồ của nhà Lý.
Vậy là chỉ trong một khoảng thời gian ngắn, triều đại thay đổi, cuộc đời 2 vị vua Trần Cảnh, Lý Chiêu Hoàng cũng theo đó mà xoay vần.
7 năm sau khi phong hậu, Lý Chiêu Hoàng 14 tuổi, hạ sinh con trai cho Trần Cảnh nhưng thái tử mất ngay sau đó. Hoàng hậu đau ốm liên miên suốt 5 năm. Lúc này, mẹ ruột của Lý Chiêu Hoàng, bà Trần Thị Dung đã tái giá với Trần Thủ Độ. Cặp đôi bày mưu tính kế để giữ được ngôi báu cho nhà Trần.
Trần Thủ Độ ép Trần Cảnh giáng Chiêu Thánh xuống làm công chúa vì không sinh được con nối dõi cho nhà vua. Vợ của Trần Liễu, anh trai Trần Thái Tông là Thuận Thiên công chúa lúc này đang mang thai 3 tháng thì được đưa vào cung làm vợ em chồng, lấy danh hiệu Hoàng hậu Thuận Thiên. Cảnh hoán chồng, đổi vợ này khiến vua Trần Thái Tông, Trần Liễu. Lý Chiêu Hoàng vạn kiếp bất phục và trở thành trò cười cho hậu thế sau này.
Là bậc cửu ngũ chí tôn, đứng đầu thiên hạ nhưng Thái Tông Trần Cảnh lại không có cách nào bảo vệ được người phụ nữ của mình. Chiêu Thánh công chúa bị giam lỏng vào lãnh cung, sống cô độc, nương nhờ cửa phật.
Lựa chọn giang sơn và mỹ nhân
Sau khi bị Trần Thủ Độ ép phế hậu, Trần Cảnh đã tìm đủ mọi cách để giữ lại ngôi vị cho Lý Chiêu Hoàng nhưng bất thành. Thêm chuyện phải lấy chị dâu khiến anh trai nổi loạn, Trần Thái Tông đã chán ngán trò đời đảo điên.
Vào một đêm năm 1236, Trần Thái Tông đã bỏ kinh thành lên núi Yên Tử định xuất gia. Ngai vàng là thứ bao người thèm muốn, khiến phụ tử tranh giành, huynh đệ tương tàn nhưng Thái Tông lại vứt bỏ ngôi báu một cách thản nhiên như không.
Ngày hôm sau, Trần Thủ Độ dẫn các quan lên núi mời vua trở về kinh sư. Lúc này, nhà vua nói: "Vì trẫm non trẻ, chưa cáng đáng nổi sứ mệnh nặng nề, phụ hoàng lại vội lìa bỏ, sớm mất chỗ trông cậy, nên không dám giữ ngôi vua mà làm nhục xã tắc".
Nài xin nhiều lần không được, Trần Thủ Độ mới bảo mọi người: "Xa giá ở đâu tức là triều đình ở đó". Ông sai người dựng một kinh thành nguyên mẫu Thăng Long ngay trên núi Yên Tử. Trần Thái Tông chán nản nhận ra đối với người quyết đoán, không từ thủ đoạn như Trần Thủ Độ, nếu còn cứng đầu thì rất có thể tính mạng của Chiêu Hoàng và những người vô tội khác sẽ bị làm hại. Cuối cùng, nhà vua đành phải nhượng bộ.
Là vua một nước, Trần Thái Tông không thể tự định đoạt hạnh phúc riêng của mình. Mối nhân duyên của ông và Lý Chiêu Hoàng đến đây chấm dứt. Về sau, Thái Tông đã ban Lý Chiêu Hoàng cho Lê Phụ Trần, một danh tướng được ông nhất mực tin tưởng.
Dưới sự ủy thác của nhà vua, Lê Phụ Trần đã mang đến một cuộc sống bình yên và hạnh phúc nửa đời sau này cho Lý Chiêu Hoàng. Nhìn nhận giai đoạn lịch sử này, nhiều người cho rằng Trần Thái Tông là kẻ vô tình. Nhưng, việc ông dốc sức bảo vệ người mình yêu, mưu cầu hạnh phúc cho bà khi bản thân không làm được mới thấy sự chí tình, chí nghĩa của vị vua này.