Một câu chuyện phổ biến về cá mập từng được lan truyền có nội dung như sau: Hàng trăm người đàn ông mắc kẹt giữa đại dương sau khi con tàu của họ bị đắm. Trong lúc họ đang cố bám lấy những thứ để có thể nổi lên để chờ được giải cứu, một con cá mập đã lại gần và tấn công họ.
Điều kỳ lạ là những người bị tấn công đều có một điểm chung: tất cả đều mặc bộ đồ bơi màu cam. Trong khi đó, những người mặc bộ kaki màu xanh lá cây đều thoát khỏi cuộc tấn công.
Câu chuyện chính là nguồn cơn của tin đồn nổi tiếng cho rằng các cuộc tấn công của cá mập với con người là do họ mặc những bộ đồ sáng màu như cam hay vàng.
Samuel Gruber, một nhà sinh vật học cá mập cho biết câu chuyện từng xuất hiện trong một bộ phim tài liệu của Hải quân Hoa Kỳ những năm 1970 về hành vi của cá mập. Sau đó, ông được Hải quân tài trợ thực hiện nghiên cứu về tầm nhìn của cá mập, nỗ lực xác định lý do tại sao cá mập dường như bị kích động bởi một số màu sắc nhất định.
Cá mập không thể nhìn rõ màu sắc
Mặc dù công trình nghiên cứu năm 1977 của Gruber xác nhận cá mập có tầm nhìn nhạy bén nhưng vẫn chưa thể đưa ra kết luận về việc chúng sẽ tấn công phụ thuộc vào màu sắc. Các nghiên cứu hiện đại về mắt cá mập cho thấy giả thuyết cho rằng cá mập thích cắn những người mặc đồ bơi màu vàng hoặc cam là chưa đủ cơ sở.
Một đánh giá năm 2020 về tất cả dữ liệu cho đến nay cho thấy hầu hết các loài cá săn mồi, bao gồm cả cá mập thậm chí không thể nhìn thấy màu sắc.
Hầu hết cá mập chỉ có một loại tế bào hình nón, đó là các tế bào trong mắt nhận biết màu sắc. Ngược lại, hầu hết con người đều có ba loại tế bào hình nón. Điều này cho phép chúng ta nhạy cảm với toàn bộ dải màu trong quang phổ ánh sáng khả kiến.
Vì cá mập chỉ có một loại tế bào nên chúng chỉ có thể nhìn thấy các màu: đen, trắng và xám.
Ngay cả với những màu này, cá mập vẫn cực kỳ nhạy cảm với sự khác biệt giữa các màu sắc vì mắt chúng rất nhạy cảm với ánh sáng, theo hồ sơ cá mập quốc tế của Đại học Florida.
Vì vậy, khi nói đến những người bơi lội mặc trang phục màu sắc tươi sáng, cá mập không nhìn thấy màu sắc mà "đó là độ tương phản mà chúng có thể nhận ra", Gavin Naylor, giám đốc Chương trình Nghiên cứu Cá mập của Đại học Florida, nói với BBC.
Cá mập có thể bị thu hút bởi màu sắc tương phản
Nathan Hart, tác giả của bài nghiên cứu năm 2020 nói rằng độ tương phản có thể là đặc điểm thu hút cá mập.
Vì vậy, màu sắc không phải là thứ thu hút cá mập, nhưng chúng có thể nhìn rõ hơn mọi vật trong màu sắc tươi sáng vì nó tương phản hoàn toàn với môi trường nước xanh bao quanh chúng.
Điều này có thể giúp cá mập dễ dàng phát hiện ra mục tiêu hơn. Và nếu có cơ hội cùng tâm trạng lúc đó, chúng có thể dễ dàng tấn công hơn.
Hart cho biết trong báo của mình rằng độ nhạy với ánh sáng và khả năng nhìn thấy sự khác biệt giữa hai màu sắc có thể đã tiến hóa để cá mập có thể sống và săn mồi ở vùng nước sâu, tối và lúc chạng vạng.
Tuy nhiên, các nhà chức trách cảnh báo bạn có thể đổi màu đồ bơi nếu muốn, tuy nhiên đây cũng không phải là một giải pháp hoàn hảo, bởi màu vàng và màu cam là những màu dễ dàng được lực lượng cứu hộ phát hiện nhất nếu bạn rơi vào tình huống nguy hiểm.
"Có một sự đánh đổi liên quan, nhưng lợi ích của việc tăng cơ hội được giải cứu vượt xa rủi ro tối thiểu khi thu hút cá mập", International Shark File của Florida nêu chi tiết.