(Tinmoi.vn) Trai gái yêu nhau không được lấy nhau chỉ vì 2 làng kết nghĩa anh em. Chuyện thật như đùa đang diễn ra tại 2 làng Xuân Biều và Cẩm Hoàng (cùng thuộc xã Xuân Cẩm, huyện Hiệp Hòa, Bắc Giang).
Gốc gác của tục “cấm yêu”
Tương truyền, cách đây hàng ngàn năm, mỗi làng chỉ có một người sống sót và kết nghĩa anh - em. Từ đó, người dân hai làng coi nhau là anh em một nhà, gắn bó khăng khít.
Theo tục này, Xuân Biều là “làng anh”, còn Cẩm Hoàng là “làng em”. Tình cảm gắn bó thân thiết dân làng hai bên cùng tương trợ, giúp đỡ nhau trị thiên tai, bão lũ, cùng tu sửa đình làng, đắp đê làm thủy lợi phục vụ mùa màng…
Có việc gì khó khăn, hoạn nạn cũng giúp đỡ nhau hết lòng bất kể có họ hàng hay không, chỉ cần biết là ở thôn bên thì sẽ không nề hà quản ngại việc gì cả.
Theo cụ Nguyễn Hữu Trừ, 84 tuổi trú tại thôn Nga Trại, là một trong những nhà nho cao niên và khá minh mẫn cũng là người nắm giữ được nhiều tư liệu về khởi nguồn của tục lệ cấm yêu thì tục lệ này được bắt ngồn từ khoảng 400 năm nay. Những năm đó ở 2 thôn Đông Lâm và Nga Trại thường xuyên mất mùa vì đê sông Cầu hay bị vỡ. Thấy vậy 2 làng bèn cùng nhau cử người đi đắp đê cứu mùa màng khỏi thất thu. Không chỉ trong việc chống thiên tai, khi có địch họa 2 thôn đều hợp sức lại với nhau như một.
Từ đó 2 thôn đã kết nghĩa với nhau làm anh em để đoàn kết với nhau chặt chẽ hơn, hay người ta còn gọi là tục “kết chạ”. Theo tục này thì dân 2 thôn sẽ coi nhau như anh em ruột thịt, giúp đỡ nhau những lúc khó khăn thiếu thốn. Trong hương ước 2 thôn không quy định thôn nào là thôn anh, thôn nào là thôn em mà mọi người cung kính gọi nhau bằng “anh, chị”. Bất kể già trẻ, gái trai 2 thôn khi gặp nhau đều xưng hô với nhau bằng câu “đằng anh” và “đằng em”.
Vì vậy nhiều năm nay có việc gì của thôn này thì thôn bên đều cử người sang giúp đỡ tận tình. Như cụ Trừ nhớ thì vào những năm cụ còn làm chủ nhiệm hợp tác xã, lúc đó mùa màng còn phụ thuộc vào thiên nhiên, dân thôn Nga trại vào vụ thiếu trâu bò cày cấy thôn Đông Lâm bèn cử hàng trăm nhân lực cùng trâu bò xuống giúp đỡ. Rồi đến khi Đông Lâm vào vụ thì Nga Trại lại cử hàng trăm xã viên lên cấy giúp…
Bộ mặt làng quê đã thay đổi nhiều, nhưng tục cấm trai gái 2 thôn Xuân Biểu và Cẩm Hoàng yêu nhau vẫn được giữ nguyên.
Hoặc vào những ngày lễ hội cứ 6 năm một lần, cả 2 thôn sẽ tổ chức lễ đón rước nhau. Thôn Nga Trại tổ chức đón thôn Đông Lâm vào ngày mùng 10/9, còn Đông Lâm sẽ đón Nga Trại vào ngày 12/9. Trong buổi lễ đón rước nhau đầy đủ các bậc cao niên, những chức sắc trong thôn không thiếu một ai thì mới được.
Cũng vì thân nhau như anh em nên ngay từ khi kết nghĩa 2 thôn quy định “đã là anh em thì trai gái sẽ không bao giờ được lấy nhau”. Do vậy mấy trăm năm nay trai gái 2 thôn chưa hề có một đôi nào cưới nhau, tục lệ đó còn giữ được nghiêm ngặt đến ngày nay mà chưa hề bị phá vỡ.
Màn nghi lễ rước thánh được xem là sự gắn kết của hai làng, là dịp để các cụ cao niên giao lưu chia sẻ với nhau. Ngày 3 tháng 9 âm lịch hàng năm, “người anh” Xuân Biều mở hội với đầy đủ lễ vật xuôi thuyền về Cẩm Hoàng trong sự nghênh đón của “người em”.
Đến ngày 6 tháng 9, lại đến lượt Xuân Biều đón lễ rước “người em” Cẩm Hoàng trong nghi lễ trang trọng, cờ rong trống mở.
Trước đây, cứ mỗi năm nghi lễ được tổ chức một lần nhưng do tốn kém, lãng phí, hai làng giao ước lại 5 năm em đón anh một lần. Trong buổi lễ đón rước nhau, các bậc cao niên, những chức sắc trong thôn không thiếu một ai thì mới được.
Các cụ cao niên trong làng cho biết, việc thực hiện hương ước 2 làng rất nghiêm túc, phải tuyệt đối tuân thủ. Cứ thế, đời này qua đời khác, như một luật lệ bất thành văn cấm trai gái 2 làng không được phép kết hôn vì cùng là dân anh, dân em kết nghĩa một nhà.
Bi kịch lệ làng
Vừa đặt chân tới xã Xuân Cẩm, hỏi về lệ xưa, bất kỳ thanh niên, nam nữ, già trẻ hai làng đều lắc đầu nguầy nguậy: “Không lấy được đâu, nhất định không ai cho lấy đâu”. Trai gái hai làng lỡ có yêu thì cũng phải lén lút hoặc rời làng đi nơi khác chứ “lộ” ra, đôi bên hai họ biết chuyện sẽ ngăn cấm kịch liệt và tìm mọi cách phá bỏ.
Người dân Xuân Cẩm vẫn thường rỉ tai nhau về câu chuyện của chị Ngô Thị Liên (44 tuổi), người làng Xuân Biều và anh Thành, người gốc Cẩm Hoàng để minh chứng cho sự hiện diện của “lệ làng” trong đời sống người dân hôm nay.
20 năm về trước, giữa chị Liên và anh Thành đã nảy sinh tình cảm. Sợ dòng họ cấm đoán, hai người cùng trốn vào Đắk Lắk làm ăn sinh sống rồi sinh được một cậu con trai kháu khỉnh. Nhưng ngày vui ngắn chẳng tày gang. Anh Thành sinh sống ở Sơn Tây (Hà Nội) từ nhỏ nhưng ông nội lại là người gốc Cẩm Hoàng. Hồi ấy hai làng Xuân Biều, Cẩm Hoàng có nhiều người vào miền Nam khai hoang lập nghiệp. Mối tình vụng trộm của chị Liên và anh Thành đã bị phát hiện, vỡ lở.
Lúc đó, người dân hai làng cùng đồng lòng ngăn cản “phá phách” chửi rủa, người thân trong dòng họ một mực kiên quyết không cho hai người đến với nhau vì đã “phạm thượng” vào phép nước của ông cha, tổ tiên.
Dân làng điều tiếng qua lại xôn xao, hai người chỉ dám lén lút gặp nhau, chuyện làm thủ tục cưới xin mãi mãi là ước muốn xa vời. Sau đó, anh Thành chuyển về quê sinh sống và không may qua đời trong một lần tai nạn. Buồn chán, về sau chị Liên đón đứa con trai nhỏ rồi bỏ làng đi làm ăn xa nhiều năm không về.
Cho tới bây giờ, trò chuyện với chúng tôi, mẹ đẻ của chị Liên - bà Nguyễn Thị Thưỡi (78 tuổi) vẫn khăng khăng: “Cha truyền con nối, các cụ dạy con cháu phải biết nghe theo. Anh, em nhất định không cho lấy nhau được”.
Theo cụ Thưỡi, từ trước tới nay chưa từng có tiền lệ trai gái 2 làng kết hôn với nhau. Chỉ có những trường hợp “lách” lệ như người có gốc gác ở nơi khác di cư tới Xuân Biều và Cẩm Hoàng sinh sống thì may ra mới được chấp nhận.
Bà Nguyễn Thị Thưỡi (78 tuổi) - mẹ đẻ chị Liên vẫn khăng khăng giữ nguyên tục lệ.
Câu chuyện của chị Vũ Thị Hương (ở Cẩm Hoàng) với anh Vinh (người làng Xuân Biều) đã ăn ở với nhau sinh được 3 mặt con là một minh chứng rõ ràng. Thời gian đầu, dân làng hai bên kịch liệt phản đối vì đôi nam nữ, thế nhưng cuối cùng hai người vẫn đến được với nhau.
Cha đẻ của chị Hương, ông Vũ Văn Phán (81 tuổi) phân trần lý giải: “Xét đi xét lại, bố của thằng Vinh (con rể - PV) là người gốc Thanh Hóa, lấy vợ ở rể làng Xuân Biều. Thế nên thằng Vinh gốc là người Thanh Hóa, vì thế chúng nó mới lấy được nhau chứ”.
Trải qua thời gian, luật tục làng nước ăn sâu vào tâm thức của mỗi người dân Xuân Biều, Cẩm Hoàng như máu thịt. Lớp trẻ lớn lên được các cụ răn đe, nhắc nhở từ nhỏ nên tự biết lề thói luật tục của làng nước, chẳng ai dám yêu nhau.
Ông Ngô Kim Nga (76 tuổi, thầy giáo về hưu thuộc người làng Xuân Biều) cho rằng: “Trường hợp của chị Liên và anh Thành chỉ là cá biệt ở làng do các cháu đi xa không tìm hiểu được gốc tích nên mới trót yêu nhau. Tôi thấy đây là truyền thống tốt đẹp của cha ông để lại thì cần gìn giữ, duy trì và phát huy. Bởi vì quan hệ yêu đương tình cảm thì người ngoài đâu có thiếu gì”.
Theo ông giáo Nga, nếu lớp trẻ quá đà yêu đương nhau thì sẽ bị “khai trừ ra khỏi làng”. Đây được coi là hình phạt cao nhất để người dân tuân thủ quy ước một cách nghiêm túc.
Nhớ lại mối tình buồn của em gái, bác Ngô Văn Đạo (57 tuổi, người làng Xuân Biều) - anh trai của chị Liên bộc bạch: “Tình cảm giúp đỡ tương trợ giữa hai làng thì vẫn duy trì. Còn chuyện nam nữ thanh niên tìm hiểu chính đáng có thể cho kết hôn với nhau được, chứ ngăn cấm thì vô cùng. Trước đây còn được, bây giờ thì lạc hậu”.
Ông Ngô Trí Thức, Phó chủ tịch UBND xã Xuân Cẩm bày tỏ: “Chúng tôi tán thành mối quan hệ anh em khăng khít tốt đẹp hai làng, cùng xây dựng đời sống văn hóa chứ chưa bao giờ can thiệp sâu quá vào mối quan hệ này, cứ để tự nhiên theo hương ước hai làng quy định với nhau thôi”.
Theo ông Thức, riêng chuyện cấm kết hôn trở thành hủ tục nặng nề quá, không còn phù hợp nếp văn hóa mới, trái lại quy định pháp luật.
“Nếu muốn thay đổi được thì phải vận động tất cả các đoàn thể xã hội vào cuộc tuyên truyền, chứ chỉ đạo cứng nhắc thì không thể thành công”, ông Thức nói.
Ông Ngô Kim Nga (76 tuổi, thầy giáo về hưu thuộc người làng Xuân Biều) cho rằng “lớp trẻ quá đà yêu đương nhau sẽ bị khai trừ ra khỏi làng"
Thôn anh và thôn em, không ai bắt đền ai cả.
Phong tục đó được người dân 2 làng giữ gìn như chính giữ gìn báu vật của mình. Từ những người cao tuổi đến những đứa trẻ nhỏ đều hiểu biết rõ như lòng bàn tay về mối tình cảm thâm giao giữa 2 thôn anh em và luôn phát huy được tục lệ đó. Chưa bao giờ có chuyện xô xát hay cãi vã nhau giữa những người 2 làng. Chỉ có khi họ không biết nhau thì mới có những chuyện đó xảy ra, nhưng khi biết rồi đều “dĩ hòa vi quý” ngay lập tức.
Có lần 2 người một của bên Nga Trại, một của bên Đông Lâm đi buôn trâu bò, cùng hỏi mua một đàn bò. Vì chủ đàn bò chẳng biết bán cho ai nên mặc kệ 2 thương lái mặc cả với nhau.
Vì không biết nhau lại chẳng ai chịu bỏ qua “món hời” đó nên 2 thương lái đã cãi vã nhau căng thẳng, cả 2 cùng gọi thêm người đến để thị uy để nếu cần thì “đại chiến” quyết giành mua cho được đàn bò. Khi mọi người đến mới nhận ra là cùng người của thôn anh em. Lúc đó cả 2 người thương lái mới ngớ ra vội vàng bắt tay, xin lỗi nhau rối rít rồi nhường nhau mua đàn bò. Vì cả 2 nhường nhau nên cuối cùng chẳng ai mua đàn bò đó nữa.
Rồi mới đây, một thanh niên Nga Trại va chạm xe máy với một người Đông Lâm, vì không biết nhau nên chẳng ai nhường ai lao vào ẩu đả sứt đầu mẻ trán. Khi gọi chính quyền đến giải quyết thì cả hai mới biết nhau ở “thôn anh và thôn em”. Ngay lập tức cả 2 cùng xin lỗi nhau và không ai bắt đền ai cả.
Tục lệ đó được những người lớn 2 thôn giáo dục cho con trẻ từ khi chúng còn nhỏ. Vì vậy có những chuyện học sinh trong lớp cấp 1, hay cấp 2 của xã Hương Lâm xưng hô với nhau là “đằng anh, đằng chị” trên trường, trên lớp, mà không gọi nhau theo kiểu mày tao bạn bè.
PV (tổng hợp)
