Cúng tiễn Ông Công ông Táo là một trong những ngày lễ quan trọng vào dịp cuối năm trong đời sống văn hoá tín ngưỡng của người Việt. Tuy nhiên, cúng Công Táo thế nào cho đúng?
Theo nhà nghiên cứu văn hoá dân gian Nguyễn Hùng Vĩ (giảng viên trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn), tục thờ cúng Táo quân bắt nguồn từ văn hoá Trung Hoa ảnh hưởng sang Việt Nam, ở Trung Quốc, người ta không cúng vào ngày 23, còn ở nước ta, thống nhất là vào ngày 23 tháng chạp hàng năm. Người cho rằng đó là thời điểm kết thúc một năm lao động, hoàn tất mọi công việc bận rộn của một năm để tiễn Táo quân lên báo cáo trên Thiên đình.
Người Việt xưa cho rằng: Trong mỗi gia đình đều có vị Thần Bếp hay còn gọi là Thần Táo Quân trông nom cuộc sống của họ. Theo quan niệm, Thần Táo Quần bao gồm ba vị Thần Táo định đoạt phước đức cho gia đình. Đó là hai Táo ông và một Táo bà.
Táo thần là người biết hết mọi chuyện lớn bé, xấu tốt trong nhà gia chủ vì theo nếp sinh hoạt của người Việt, căn bếp là nơi mà các thành viên trong gia đình quây quần, đoàn tụ sau mỗi ngày làm việc. Căn bếp cũng là nơi mà mọi người sưởi ấm, chuyện trò với nhau. Do đó, thần Táo có thể nghe, chứng kiến tất cả những điều đó. Tất cả mọi chuyện sẽ được báo cáo lên Thiên giới.
Vì vậy, trước khi tiễn Công Táo lên chầu Trời, mỗi gia đình cần phải chuẩn bị một mâm cỗ đầy đủ để tiễn các thần đi.
Cúng ông Công ông Táo là nét văn hoá tín ngưỡng truyền thống của người Việt nhưng không nên quá lãng phí (ảnh minh hoạ)
Theo ông Hùng Vĩ, mâm cỗ cúng Táo Thần gồm: Một mâm cỗ mặn hoặc cỗ chay, bánh kẹo, trầu cau, rượu, hương thơm, hoa quả, ba bộ mũ áo, hia hài Táo Quân và cá chép. Theo quan niệm dân gian, cá chép là phương tiện mà Táo thần sử dụng để cưỡi lên trời bởi người ta tin rằng cá chép có thể hoá rồng.
Cá chép cũng là con vật gắn với đời sống lao động sản xuất của người Việt từ xưa là đánh bắt thuỷ sản.
Việc sắm lễ này phải đầy đủ và chu đáo, tuy nhiên phải tránh lãng phí tiền bạc và không nhất thiết phải mua sắm nhiều lễ, đặc biệt là mua vàng mã. Mọi việc là do thành tâm, chứ không phải do mâm cao cỗ đầy mới tỏ lòng được với thần thánh.
Sau khi chuẩn bị mâm cỗ cúng, người ta cũng cần chuẩn bị bài khấn thần Táo.
Lễ cúng thường diễn ra trước 12h trưa, sau khi cúng xong, người ta sẽ hóa vàng đồ lễ, nếu có cá sống thì sẽ đem thả xuống sông, hồ, biển hay giếng nước, tùy theo khu vực họ sinh sống.
Trong truyền thuyết, cá chép là phương tiện duy nhất có thể đưa Táo Quân về trời. Bởi thế, vào ngày này, sau khi làm lễ xong, các gia đình đều cúng con cá chép rồi đem ra sông hay ra ao thả, ngụ ý “cá hóa long”, nghĩa là cá sẽ hóa rồng, vượt vũ môn, làm phương tiện cho Táo quân cưỡi về trời.
Ngoài ra, trong tâm thức người Việt, “cá vượt Vũ môn” hay “cá chép hóa rồng” còn mang ý nghĩa của sự thăng hoa, biểu tượng của tinh thần vượt khó, sự kiên trì, bền chí chinh phục tri thức để đi tới thành công, biểu trưng cho nhân cách thanh cao tiềm ẩn hoặc hướng đến một kết quả tốt đẹp.
Phóng sinh cá chép ngày Tết ông Công ông Táo không chỉ là một nét đẹp văn hóa, đồng thời còn thể hiện sự từ bi quý báu của người Việt Nam.
Cũng theo nhà nghiên cứu văn hoá dân gian Nguyễn Hùng vĩ, việc thờ cúng Táo quân cũng như các thần thánh khác là nếp văn hoá truyền đời, ăn sâu trong nếp sống của người Việt. Tuy nhiên, ngày nay, người ta có xu hướng lạm dụng thần thánh để mà phô trương, học đòi theo nhau, đua nhau mâm cao cỗ đầy với niềm tin mù quáng rằng lễ vật càng cao thì bổng lộc càng nhiều. Đó là một quan niệm hoàn toàn sai lầm. Trong tín ngưỡng, người ta gọi là “tà đạo”. Nếu cứ dâng lên thần linh lễ vật quý mà sống không “tu nhân tích đức” thì việc đó là vô nghĩa. Người xưa có câu “đức năng thắng số”, “Nhân định thắng Thiên”, con người ta sống mà lấy cái Đức làm đầu, sống có nghĩa có tình với mọi người thì thánh thần không bao giờ trách.
Xem video: Hậu trường Táo quân 2014: Chí Trung, Xuân Bắc ngáp ngủ vì tập đêm
Thoa Nguyễn
