Công việc giám định pháp y tâm thần được coi là nghề nguy hiểm khi không chỉ đòi hỏi chuyên môn cao mà còn lương tâm nghề nghiệp để tránh những cám dỗ.
Khó khăn nghề giám định pháp y tâm thần
Hiện nay đã có rất nhiều vụ án nghiêm trọng xảy ra mà người gây án mắc bệnh tâm thần hoặc giả tâm thần tương đối phổ biến và ngày càng phức tạp đòi hỏi các giám định viên pháp y tâm thần phải hết sức thận trọng trong quá trình giám định để đưa ra những kết luận chính xác, khách quan, trung thực, đảm bảo công bằng cho các trường hợp cần giám định pháp y tâm thần.
Các bác sĩ giám định pháp y tâm thần đối diện với rất nhiều nguy hiểm và cám dỗ (ảnh minh họa)
Giám định pháp y tâm thần không mổ xác như pháp y mà mổ xẻ những ý thức rất trừu tượng của con người, nghiên cứu đối tượng từ khi sinh ra cho đến khi xảy ra vụ án và những diễn biến tư duy trong hiện tại. Đối tượng giám định được làm các thử nghiệm đánh giá trí tuệ, khả năng nhận thức, xét nghiệm máu, điện não, Xquang, thậm chí cần thiết còn chụp CT, MRI... Chính vì thế, giám định tâm thần cần thời gian để các giám định viên có thể nắm bắt quy luật, theo dõi các thói quen sinh hoạt, diễn biến tâm lý và những biểu hiện bất thường của người bệnh xảy ra trước khi gây án và trong hiện tại...
Điểm đặc biệt của những đối tượng phạm tội tâm thần là họ vừa không kiểm soát được hành động của mình vừa có tính cách côn đồ, do đó giám định viên phải đối diện với rất nhiều hiểm nguy. Việc các giám định viên bị bệnh nhân tấn công là chuyện khó tránh khỏi. Nhiều đối tượng đã từng vào tù ra tội và mắc các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như lao, HIV... Khi bị kích động, họ có thể bất ngờ đánh cả giám định viên. Sự va chạm đụng độ có thể gây ra thương tích và khả năng lây nhiễm các bệnh nguy hiểm cho các giám định viên là rất cao. Đối với những đối tượng giả tâm thần để hòng thoát tội khi bị các giám định viên phát hiện làm rõ cũng tiềm tàng những hành vi trả thù rất nguy hiểm.
Ngành giám định pháp y tâm thần thực sự đóng một vai trò quan trọng trong việc thực thi những Chính sách nhân đạo và pháp luật nghiêm minh của Đảng và Nhà nước, bảo vệ và cứu chữa cho người bệnh đồng thời cũng phát hiện ra kẻ tội phạm giúp pháp luật trừng trị đúng người đúng tội góp phần làm trong sạch xã hội, gìn giữ an ninh trật tự xã hội.
Quy trình giám định pháp y tâm thần:
Nguyên tắc chung:
1. Giám định pháp y tâm thần sử dụng kiến thức y học vào mục đích tư pháp theo quyết định trưng cầu giám định của các cơ quan tiến hành tố tụng.
2. Các giám định viên, các Hội đồng giám định phải do các cơ quan có thẩm quyền cử ra hoặc thành lập. Việc giám định do giám định viên nhóm giám định viên thực hiện, trong trường hợp đặc biệt Hội đồng giám định pháp y tâm thần tiến hành giám định, nhưng từng giám định viên phải chịu trách nhiệm cá nhân về kết luận giám định.
Quyết định trưng cầu Hội đồng giám định phải do Thủ trưởng cơ quan trưng cầu giám định cùng cấp ký.
3- Các cơ quan tiến hành tố tụng không can thiệp vào công việc chuyên môn của giám định viên.
4- Ở cấp Trung ương, các quyết định trưng cầu giám định pháp y gửi về Viện giám định y khoa Trung ương; các quyết định trưng cầu giám định pháp y tâm thần gửi về bệnh viện tâm thần Trung ương.
Ở cấp tỉnh, quyết định trưng cầu giám định gửi về Sở Y tế.
Tổ chức giám định pháp y tâm thần.
A. Tuyến Trung Ương
Bệnh viện tâm thần trung ương và Bệnh viên tâm thần Biên Hòa tổ chức giám định pháp y tâm thần.
Viện Giám định pháp y Tâm thần Trung Ương
Bộ Y tế ủy nhiệm giám đốc Bệnh viện tâm thần trung ương giúp Bộ chỉ đạo các công việc liên quan đến pháp y tâm thần.
Thành lập Hội đồng giám định pháp y tâm thần trung ương, Bệnh viện tâm thần trung ương và Bệnh viện tâm thần Biên Hòa là các cơ quan thường trực của Hội đồng. Ủy viên thường trực của Hội đồng do Giám đốc Bệnh viện tâm thần trung ương đề nghị, Bộ trưởng Bộ Y tế phê chuẩn.
Trụ sở của Hội đồng đặt tại bệnh viện tâm thần trung ương.
Kinh phí, phương tiện hoạt động do bệnh viên tâm thần trung ương đảm nhiệm.
Chủ tịch (giám định Viện trưởng), Phó Chủ tịch Hội đồng giám định pháp y tâm thần trung ương, giám định viên pháp y tâm thần cấp trung ương do Bộ trưởng Bộ Y tế bổ nhiệm sau khi trao đổi nhất trí với Bộ trưởng Bộ Tư pháp.
Nhiệm vụ của giám định viên cấp trung ương, Hội đồng giám định pháp y trung ương và Hội đồng giám định pháp y tâm thần trung ương là giám định những vụ việc phức tạp vượt quá khả năng của tuyến dưới; giám định lại những vụ việc theo yêu cầu của cơ quan tiến hành tố tụng cùng cấp.
B- Tuyến tỉnh, thành phố, đặc khu trực thuộc trung ương (gọi chung là tỉnh)
Sở Y tế thành lập Hội đồng giám định pháp y tỉnh. Nơi nào có bệnh viện tâm thần thì thành lập Hội đồng giám định pháp y tâm thần.
Chủ tịch (giám định viện trưởng), Phó Chủ tịch Hội đồng, giám định viên cấp tỉnh do giám đốc Sở Y tế cùng giám đốc Sở Tư pháp thỏa thuận và đề nghị Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh ra quyết định bổ nhiệm.
Phòng giám định y khoa các Sở Y tế là cơ quan thường trực của Hội đồng giám định pháp y tỉnh, Nơi nào thành lập Hội đồng giám định pháp y tâm thần tỉnh thì Bệnh viện tâm thần tỉnh là cơ quan thường trực của Hội đồng.
Nhiệm vụ của Hội đồng giám định pháp y, Hội đồng giám định pháp y tâm thần, giám định viên cấp tỉnh là giám định những vụ việc do cơ quan tiến hành tố tụng cấp tỉnh và cấp huyện trưng cầu.
Ở tuyến huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh không thành lập Hội đồng giám định pháp y và Hội đồng giám định pháp y tâm thần.
Tiêu chuẩn, quyền hạn, nghĩa vụ của giám định viên
1- Tiêu chuẩn: Những cán bộ có đủ tiêu chuẩn sau đây có thể được bổ nhiệm làm giám định viên:
- Có phẩm chất chính trị tốt.
- Có trình độ chuyên môn từ đại học trở lên.
- Có thâm niên công tác ít nhất là 5 năm trong chuyên khoa của mình.
- Phải được bổ túc nghiệp vụ về chuyên khoa y pháp tâm thần.
2- Giám định viên có nghĩa vụ:
- Tiến hành giám định theo sự phân công của Chủ tịch Hội đồng (giám định viên trưởng) huy ủy viên thường trực (nếu được ủy nhiệm).
Trong trường hợp đặc biệt, ở cấp trung ương giám định viên có thể tiến hành giám định theo quyết định trưng cầu trực tiếp của cơ quan tiến hành tố tụng cùng cấp, còn ở cấp tỉnh, giám định viên tiến hành giám định theo quyết định trưng cầu của cơ quan tiến hành tố tụng cùng cấp hoặc dưới một cấp, sau đó phải báo cáo lại cho Hội đồng biết.
- Thực hiện nội dung yêu cầu giám định của cơ quan tiến hành tố tụng.
- Kết luận giám định bằng văn bản và chịu trách nhiệm cá nhân trước pháp luật về kết luận đó.
- Giám định bổ sung hoặc giám định lại khi cơ quan có thẩm quyền yêu cầu.
- Không được để lộ tài liệu và kết quả giám định khi cơ quan tiến hành tố tụng chưa công bố công khai về vụ việc đó.
- Độc lập thực hiện giám định và tuân thủ các quy định khác của pháp luật.
3- Giám định viên có quyền hạn:
- Đề nghị cơ quan tiến hành tố tụng bổ sung tài liệu hoặc cán bộ chuyên môn để giám định khi cần thiết.
- Viết kết luận riêng của mình vào bản kết luận chung nếu không thống nhất với kết luận chung khi thực hiện giám định tập thể.
- Từ chối kết luận giám định trong trường hợp thời gian không đủ để tiến hành giám định; các tài liệu cung cấp không đủ hoặc không có giá trị để kết luận, nội dung yêu cầu giám định vượt quá phạm vi hiểu biết chuyên môn của mình.
4- Giám định viên không được tiến hành giám định khi bản thân là bị can, bị cáo hay có quan hệ thân thuộc với bị can, bị cáo và các đương sự khác.
5- Các cán bộ chuyên môn khác khi được trưng cầu có quyền hạn và nghĩa vụ như các giám định viên.
6- Giám định viên được đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn về pháp y, hưởng phụ cấp theo chế độ Nhà nước, được đảm bảo những điều kiện cần thiết để thực hiện giám định.
Cơ quan trưng cầu trả phụ cấp và tạo điều kiện thuận lợi cho giám định viên thực hiện tốt nhiệm vụ của mình.
(Tài liệu Thông tư liên tịch 166-BYT-BTP-TTLT Hướng dẫn và quy định về công tác giám định pháp y và pháp y tâm thần)
Theo Dã Quỳ (Tổng hợp)/ Nguoiduatin.vn
