Các bệnh không lây nhiễm (hay còn gọi là bệnh mãn tính) có xu hướng kéo dài và là kết quả của sự kết hợp của các yếu tố di truyền, sinh lý, môi trường và hành vi. Các loại NCD chính gồm bệnh tim mạch (như đau tim và đột quỵ), ung thư, các bệnh hô hấp mãn tính (như bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính và hen suyễn) và bệnh tiểu đường.
NCDs ảnh hưởng không cân đối đến người dân ở các nước có thu nhập thấp và trung bình, nơi xảy ra hơn 3/4 số ca tử vong do NCD trên toàn cầu (31,4 triệu người).
Mọi người ở mọi lứa tuổi, khu vực và quốc gia đều bị ảnh hưởng bởi bệnh không lây nhiễm. Những bệnh này thường liên quan đến các nhóm tuổi lớn hơn, nhưng bằng chứng cho thấy 17 triệu ca tử vong do NCD xảy ra trước 70 tuổi. Trong số những ca tử vong sớm này, ước tính 86% xảy ra ở các nước có thu nhập thấp và trung bình. Trẻ em, người lớn và người cao tuổi đều dễ bị tổn thương bởi các yếu tố nguy cơ góp phần gây ra bệnh không lây nhiễm, cho dù từ chế độ ăn uống không lành mạnh, ít vận động, tiếp xúc với khói thuốc hoặc sử dụng rượu có hại.
Những căn bệnh này còn được thúc đẩy bởi sự đô thị hóa nhanh chóng không có kế hoạch, toàn cầu hóa lối sống không lành mạnh và già hóa dân số. Chế độ ăn uống không lành mạnh và thiếu hoạt động thể chất có thể làm tăng huyết áp, tăng đường huyết, tăng lipid máu và béo phì. Đây được gọi là các yếu tố nguy cơ chuyển hóa và có thể dẫn đến bệnh tim mạch, bệnh NCD hàng đầu về tử vong sớm.
Các yếu tố rủi ro
Các yếu tố rủi ro hành vi có thể sửa đổi
Các hành vi có thể điều chỉnh được, chẳng hạn như sử dụng thuốc lá, lười vận động, chế độ ăn uống không lành mạnh và sử dụng rượu có hại, tất cả đều làm tăng nguy cơ mắc bệnh không lây nhiễm.
- Thuốc lá gây ra hơn 8 triệu ca tử vong hàng năm (kể cả người tiếp xúc với khói thuốc
- Ăn quá nhiều muối gây ra 1,8 triệu ca tử vong hàng năm.
- Hơn một nửa trong số 3 triệu ca tử vong hàng năm do sử dụng rượu là do NCDs, bao gồm cả ung thư .
- 830 000 ca tử vong hàng năm có thể là do hoạt động thể chất không đủ.
Các yếu tố nguy cơ chuyển hóa
Các yếu tố nguy cơ chuyển hóa góp phần vào 4 thay đổi chuyển hóa quan trọng làm tăng nguy cơ mắc các bệnh NCD:
- Tăng huyết áp
- Thừa cân / béo phì
- Tăng đường huyết (mức đường huyết cao)
- Tăng lipid máu (lượng mỡ trong máu cao).
Về tử vong do nguyên nhân, yếu tố nguy cơ chuyển hóa hàng đầu trên toàn cầu là huyết áp cao (chiếm 19% số ca tử vong toàn cầu), tiếp theo là tăng đường huyết và thừa cân béo phì.
Tác động kinh tế xã hội
NCDs đe dọa sự tiến bộ đối với Chương trình nghị sự 2030 vì sự phát triển bền vững, bao gồm mục tiêu giảm 1/3 xác suất tử vong do bất kỳ 1 trong 4 NCDs chính trong độ tuổi từ 30 - 70 vào năm 2030.
Nghèo đói có mối liên hệ chặt chẽ với các bệnh không lây nhiễm. Sự gia tăng nhanh chóng của các NCDs được dự đoán sẽ cản trở các sáng kiến xóa đói giảm nghèo ở các nước thu nhập thấp. Đặc biệt, những bệnh này làm tăng chi phí hộ gia đình liên quan đến chăm sóc sức khỏe. Những người dễ bị tổn thương và thiệt thòi về mặt xã hội mắc bệnh nặng hơn và chết sớm hơn những người có vị trí xã hội cao hơn. Họ có nhiều nguy cơ tiếp xúc với các sản phẩm có hại như thuốc lá hoặc thực hành chế độ ăn uống không lành mạnh và khả năng tiếp cận các dịch vụ y tế hạn chế.
Ở những nơi có nguồn tài nguyên thấp, chi phí chăm sóc sức khỏe cho NCDs nhanh chóng làm cạn kiệt nguồn lực của hộ gia đình. Chi phí bao gồm cả việc điều trị, thường kéo dài và tốn kém, kết hợp với việc mất thu nhập, khiến hàng triệu người rơi vào cảnh đói nghèo hàng năm và kìm hãm sự phát triển.
Ngăn ngừa và kiểm soát
Một cách quan trọng để kiểm soát bệnh không lây nhiễm là tập trung vào việc giảm các yếu tố nguy cơ liên quan đến các bệnh này. Để giảm bớt tác động của bệnh không lây nhiễm đối với cá nhân và xã hội, cần có một cách tiếp cận toàn diện, đòi hỏi tất cả các lĩnh vực, bao gồm y tế, tài chính, giao thông, giáo dục, nông nghiệp, kế hoạch và các lĩnh vực khác, phải hợp tác để giảm thiểu rủi ro liên quan đến bệnh không lây nhiễm và thúc đẩy các biện pháp can thiệp ngăn chặn và kiểm soát chúng.
Đầu tư vào việc quản lý tốt hơn các NCDs là rất quan trọng. Quản lý các NCDs bao gồm phát hiện, sàng lọc và điều trị các bệnh này và cung cấp khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc giảm nhẹ cho những người có nhu cầu. Các can thiệp NCDs thiết yếu có tác động cao có thể được thực hiện thông qua cách tiếp cận chăm sóc sức khỏe ban đầu để tăng cường phát hiện sớm và điều trị kịp thời. Bằng chứng cho thấy những can thiệp như vậy là khoản đầu tư kinh tế tuyệt vời vì nếu được cung cấp sớm cho bệnh nhân, họ có thể giảm nhu cầu điều trị tốn kém hơn.
(Theo WHO)
