Ý nghĩa của mâm ngũ quả ngày Tết Nguyên đán
Trong đời sống tâm linh của người Việt, mâm ngũ quả được biết đến là một trong những lễ vật quan trọng được trưng bày trên bàn thờ của gia tiên trong những ngày Tết.
Mâm ngũ quả mang ý nghĩa sâu sắc một phần để dâng cúng tổ tiên và thể hiện lòng hiếu thảo cũng như ước mơ những điều Bình An và tốt lành đối với gia chủ và được xem là một phần không thể thiếu trong những ngày Tết cổ truyền của dân tộc.
Theo thuyết duy vật cổ đại xưa thì mọi vật chất đều được tạo nên bởi 5 yếu tố ban đầu gồm: Kim loại (kim), nước (thủy), gỗ (mộc), lửa (hỏa) và thổ (đất) được gọi là ngũ hành.
Tư tưởng nay đã ăn sâu vào đời sống văn hoá các dân tộc phương Đông trong đó có người Việt, được thể hiện ngay trong mâm ngũ quả ngày Tết.
Trong quan niệm dân gian, 'ngũ quả' chỉ sự tập trung đầy đủ các loại cây trong đất trời. Bởi con số 5 - ngũ hành được xem là một con số rất tốt trong quan niệm của phong thuỷ, thể hiện sự phát triển bền vững và mạnh mẽ.
Do đó mâm ngũ quả ngày Tết thể hiện mong muốn âm dương hòa hợp, sinh sôi nảy nở, phát triển nên ông cha ta đã chọn ra 5 loại trái cây để cúng vào đêm giao thừa với ngụ ý: Những sinh vật này được đúc kết từ nhiều công sức, mồ hôi và nước mắt của người lao động, kính dâng lên đất trời, thần thánh trong những giờ phút thiêng liêng của vạn vật sinh tồn.
Mâm ngũ quả ngày Tết gồm những gì?
Những loại quả ngày Tết thường được bày trên mâm ngũ quả gồm có:
- Chuối: Tượng trưng cho hình ảnh con cháu sum vầy, quây quần và đầm ấm, hạnh phúc bên nhau cùng nhau hứng lấy may mắn, luôn bao bọc và chở che cho nhau.
- Phật thủ: Tượng trưng cho bàn tay khổng lồ của Phật Tổ Như Lai luôn che chở cho cả gia đình.
- Bưởi: Thể hiện mong muốn an khang thịnh vượng.
- Lê, đào, cam, quýt: Tượng trưng cho sự thành đạt, danh vọng, thăng tiến cho sự nghiệp.
- Lựu: Với ý nghĩa mong muốn cho con đàn cháu đống.
- Táo: Tượng trưng cho sự phú quý và giàu sang.
- Thanh long: Tượng trưng cho rồng mây hội tụ thể hiện sự phát tài phát lộc.
- Quả trứng gà: Là lộc trời cho.
- Dưa hấu: Căng tròn, mát lành thể hiện sự ngọt ngào và may mắn.
- Sung: Gắn với biểu tượng sung mãn và sức khỏe và tiền bạc.
- Đu đủ: Nghĩa là đầy đủ, tượng trưng cho sự thịnh vượng.
- Xoài: Phát âm giống như 'xài' tượng trưng cho cầu mong việc tiêu xài không thiếu thốn.
Tuỳ theo quan niệm của từng vùng miền, đồng thời phụ thuộc vào mùa xuân hoa trái khác nhau mà mâm ngũ quả ngày Tết cũng có sự khác nhau.
Mâm ngũ quả miền Bắc
Tại miền Bắc, đa số mọi người đều bày biện mâm ngũ quả theo thuyết Ngũ hành trong văn hoá phương Đông: Nhất nhất vạn vật phải dung hòa cùng trời đất. Do đó, mâm ngũ quả cũng thường phải phối theo 5 màu: Kim trắng, mộc xanh, thủy đen, hỏa đỏ, thổ vàng.
Cũng chính bởi điều này mà mâm ngũ quả ngày Tết của người Bắc thường có 5 loại quả gồm: Chuối, bưởi, đào, hồng và quýt.
Cách trình bày phổ biến và truyền thống nhất chính là để nải chuối dưới cùng, đỡ lấy toàn bộ loại quả khác.
Ở chính giữa là quả bưởi hoặc phật thủ vàng, đào, hồng, quýt thì bày xung quanh còn những chỗ trống có thể cài xen kẽ quất, táo xanh hoặc ớt chín đỏ.
Mâm ngũ quả miền Trung
Miền Trung được xem như đòn gánh đỡ 'hai đầu' Nam Bắc của đất nước. Đây được xem là một mảnh đất nghèo với đất đai cằn cỗi, khí hậu khắc nghiệt và không nhận được sự ưu ái của thiên nhiên ban tặng một chút nào.
Do đó, vào dịp Tết Nguyên đán ở đây ít hoa quả nên người dân không quá câu nệ hình thức mà chủ yếu có gì sẽ cúng nấy. Quan trọng nhất là thành tâm cúng tổ tiên và bày tỏ tấm lòng thành kính nhất.
Do đó, mâm ngũ quả ngày Tết của mỗi nhà lại khác nhau và các loại quả thường thấy là quả thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa.
Mâm ngũ quả miền Nam
Những người dân miền Nam thường bày biện mâm ngũ quả với mong muốn 'cầu sung vừa đủ xài’ để bước sang năm mới đầy đủ và sung túc.
Do đó, trong mâm ngũ quả ngày Tết miền Nam thường tương ứng với 5 loại quả như mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài.
Ngoài ra, còn có thêm quả thơm (dứa) với mong muốn là con đàn cháu đóng đầy nhà hay một cặp dưa hấu xanh vỏ đỏ lòng để cầu xin sự may mắn.
Trong khi mâm ngũ quả ngày Tết của người miền Bắc có thể thờ chuối, lê thì người miền Nam lại vô cùng kỵ một số loại quả có phát âm mang tên gọi với ý nghĩa không tốt như chuối gần với từ chúi nhủi, làm ăn không phất lên được...
Mâm ngũ quả ngày Tết được xem là nét văn hoá đặc trưng của người Việt và dù có sự khác biệt về vùng miền nhưng tất cả đều thể hiện sự thành kính hướng về cội nguồn, tổ tiên và ước mong một năm mới an khang và hạnh phúc.
