Với người Trung Quốc, Từ Hy Thái hậu được coi như một tội đồ bán nước. Thế nhưng, theo đánh giá của người nước ngoài, bà lại là một phụ nữ vô cùng tài năng.
Trong suy nghĩ của nhiều người Trung Quốc, Từ Hy Thái hậu là một người phụ nữ nhu nhược, chỉ biết cầu hòa. Bà bị coi là kẻ thống trị đáng ghê tởm nhất lịch sử nhà Thanh vì ký kết những hòa ước bất bình đẳng, chấp nhận phần thua thiệt, lại là người ưa hưởng thụ quyền lực.
Thế nhưng, trên thực tế, trong mắt người nước ngoài, Từ Hy được đánh giá là một người phụ nữ vĩ đại. Nhận định này khiến người dân Trung Quốc giật mình, vì dù có nghĩ tích cực ra sao , họ cũng tìm không ra sự "vĩ đại" của Từ Hy.
Những lời khen của người nước ngoài
Trong cuốn "Từ Hy trong mắt người Nhật", một văn nhân người Nhật Bản cho rằng, "nhắc đến Tây Thái hậu (Từ Hy Thái hậu), không nên 'vẽ rắn thêm chân'" (ý chỉ không nên thêm thắt những điều không phù hợp).
 |
Từ Hy Thái hậu là Hoàng Thái hậu buông rèm nhiếp chính của thời nhà Thanh, là một chính trị gia không người nào có thể sánh được.
Tờ "Đức văn tân báo" của Thượng Hải trước đó từng đăng tải một bài viết có tựa đề "Tây Thái hậu của Trung Quốc". Nội dung bài viết tập trung miêu tả và tán dương Từ Hy, gọi bà là "một nữ anh hùng hào kiệt phi thường".
Năm Quang Tự thứ 9 đến năm thứ 11, Trung Quốc nổ ra cuộc chiến tranh Trung - Pháp. Lý Hồng Chương khi đó liên tục yêu cầu hiệp hoàm nhưng Từ Hy kiên quyết phản đối và đã cùng Hồng Tử Tài, Lý Bỉnh Hằng khai chiến với người Pháp. Từ hành động này có thể thấy, Từ Hy không phải là người chỉ biết cầu hòa.
Theo các học giả phương Tây, Từ Hy đã cứu triều đại nhà Thanh không dưới 10 lần. Trong cuốn "Trung Quốc biến động", ông Authur Smith nhận định, "cánh cổng của Trung Quốc đối diện với thế lực đối đầu, nhưng từ xưa đến nay, nó chưa bao giờ bị phá. Trong lịch sử Trung Quốc cổ đại, điều này có thể gọi là độc nhất vô nhị". Học giả này khẳng định, "nếu cần đưa ra một nguyên nhân, tôi cho rằng chỉ có thể khẳng định, nhân vật trị vì đất nước có một tài năng và phẩm hạnh khác người.”
Công sứ người Mỹ Charles cũng bình luận về người phụ nữ này "là một trong những đại quân chủ thế giới, nhờ người này mà một đế quốc sắp rơi vào trạng thái diệt vong có thể ‘kết bạn’ với những nước lớn”.
Một hành động cho thấy Từ Hy có suy nghĩ thoáng, đó là cho phép người Mãn và người Hán kết hôn, cấm phụ nữ bó chân. Theo Từ Hy, "tục bó chân duy trì đến nay đã quá lâu, làm tổn thương sự hài hòa của tạo vật, vì thế cần từ bỏ".
Từ những phương diện nói trên, có thể thấy, trong mắt người nước ngoài, Từ Hy Thái hậu được đánh giá khá cao.
Di ngôn trước khi chết của Từ Hy
Ngay từ khi còn sống và kể cả sau khi không còn trên đời, Từ Hy thái hậu nhận được vô số sự chỉ trích. Người ta gọi Từ Hy là "yêu quái già", "Thái hậu khác người", "tội đồ bán nước" hay "người có công trong việc khiến Đại Thanh sống lay lắt trong 30 năm".
 |
Thế nhưng, ngẫm nghĩ lại di ngôn mà Từ Hy để lại trước phút lâm chung, có nhiều điều khiến hậu thế cần suy nghĩ lại về người đàn bà quyền lực này.
Ngày 14/11/1908, Hoàng đế Quang Tự băng hà. Cả ngày, bà bận bịu với việc lo lắng hậu sự cho bậc đế vương, không hề nghỉ ngơi. Thế nhưng, sáng ngày hôm sau, bà vẫn dậy sớm như thường lệ. Việc đầu tiên của Từ Hy mỗi sáng ngủ dậy là chải tóc. Thái giám chuyên chải tóc cho Từ Hy đứng sẵn bên ngoài, và thời gian chải tóc của bà kéo dài rất lâu do vốn chú ý đến việc chăm sóc tóc mỗi ngày.
Sau khi làm đẹp cho mái tóc, một thái giám sẽ hô lớn "vén rèm", cùng lúc đó, tất cả các thái giám đồng thanh “Lão tổ tông cát tường”. Màn “chào buổi sáng” kết thúc cũng là lúc Từ Hy bắt đầu vào bữa sáng.
6h sáng, bà triệu kiến Quân cơ đại thần cùng Hoàng hậu (vợ vua Quang Tự), Nhiếp chính vương Tải Phong và nhiều nhân vật cốt cán trong triều. Sau một thời gian bàn bạc, Từ Hy Thái hậu được tôn lên làm Thái hoàng Thái hậu, Hoàng hậu lên làm Thái hậu.
Khoảng thời điểm bắt đầu ăn trưa, Từ Hy vẫn ăn uống bình thường. Thế nhưng, bất ngờ, một cơn hoa mắt chóng mặt kéo đến và kéo dài đến hết bữa ăn.
Với những người sắp qua đời, họ hiểu hơn ai hết tình trạng của mình. Ngay lập tức, Từ Hy cho triệu tập một hội nghị khẩn, giao phó việc quản lý các hoạt động trọng yếu cho Tháu hậu và Nhiếp chính vương Tải Phong.
Thượng dự vừa ban, tình hình của Từ Hy trở nên nguy kịch. Bà cho Quân cơ đại thần nhanh chóng thảo viết di chiếu.
Từ Hy nói với những người thân tín, "ta buông rèm nhiếp chính nhiều lần, những người không hiểu cho rằng ta là người tham quyền lực. Thế nhưng trên thực tế, tất cả là vì thời thế ép buộc, không thể không làm vậy".
Không lâu sau đó, bà rơi vào tình trạng hôn mê sâu. Nhưng rất nhanh sau đó, bà mở mắt và để lại lời trăng trối cuối cùng. "Từ nay về sau, phụ nữ không được phép can dự vào triều chính. Như vậy là trái với gia pháp của bản triều, cần nghiêm khắc ngăn chặn. Đặc biệt là cần đề phòng nghiêm ngặt, không để được các thái giám lạm quyền. Thời nhà Minh mạt vận là một bài học".
5h chiều ngày hôm đó, Từ Hy thái hậu qua đời.
Lời trăng trối của bà khiến người đời sau kinh ngạc và đưa ra những câu hỏi khiến hậu thế phải suy nghĩ về người phụ này theo nhiều chiều.
Nhiều giả thuyết đã được đưa ra để giải thích cho di ngôn này của "lão phật gia". Trong đó, nhiều người cho rằng, Từ Hy không đánh giá cao năng lực của phụ nữ, đặc biệt là sau khi bà ở trên đỉnh cao quyền lực suốt 50 năm.
Trong lịch sử cũng không ít người phụ nữ tranh quyền đoạt vị nhưng cuối cùng cũng đều bị thất bại. Từ Hy Thái hậu vốn hiểu rõ những điều đó.
Một người phụ nữ thông minh, sắc sảo và quyết đoán như bà, ắt hẳn phải lường hết những yếu điểm của nữ giới khi đứng ra nắm quyền triều chính, cai quản thiên hạ trong xã hội phong kiến trọng nam khinh nữ.
Nghiêm Thu (Đa chiều)
